λιθογραφία

Τεχνική αναπαραγωγής σχεδίων ή κειμένων σε φύλλα χαρτιού. Το σχέδιο εκτελείται με ειδική μελάνη ή λιπαρό μολύβι (λιθογραφικό μολύβι) στην επιφάνεια μίας παχιάς λειασμένης πλάκας από σκληρό και ομοιογενή ασβεστόλιθο. Οι βασικές μέθοδοι λ. είναι δύο: η άμεση, όταν ο λιθογράφος γράφει ή σχεδιάζει απευθείας στην πλάκα με ατσάλινη γραφίδα και η έμμεση, όταν ο λιθογράφος μεταφέρει ανάποδα στην πλάκα το σχέδιο ή το κείμενο που έχει σχεδιαστεί προηγουμένως σε ειδικό χαρτί με μελάνη ή με λιπαρό μολύβι. Η πρώτη μέθοδος δίνει πολύ πιο δροσερά, λεπτά και ευαίσθητα αποτελέσματα. Η λ. βασίζεται στην ιδιότητα των λιπαρών ή ρητινωδών ουσιών και του νερού να απωθούνται αμοιβαία, καθώς και στην ιδιότητα της πέτρας να συγκρατεί τις λιπαρές ουσίες χωρίς να τις διαχέει. Όταν το σχέδιο εκτελεστεί στην πλάκα είτε κατά τον άμεσο είτε κατά τον έμμεσο τρόπο, η επιφάνειά της βρέχεται με ένα σφουγγάρι και έπειτα μελανώνεται. Τα τμήματα που αποτελούν το σχέδιο (λιπαρά) δεν συγκρατούν το νερό αλλά απορροφούν τη μελάνη, ενώ τα βρεγμένα τμήματα της πλάκας (τα κενά που αφήνει το σχέδιο) δεν συγκρατούν τη μελάνη. Έπειτα, τοποθετείται επάνω στην πλάκα ένα φύλλο χαρτιού και πιέζεται με το χειροκίνητο πιεστήριο ή με τον κύλινδρο της λιθογραφικής εκτυπωτικής μηχανής. Με τον τρόπο αυτό μεταφέρεται στο χαρτί το στρώμα της μελάνης, απαρτίζοντας το σχέδιο. Από μια πλάκα μπορούν να παραχθούν πάρα πολλά αντίγραφα, συνήθως όμως οι καλλιτέχνες τυπώνουν περιορισμένο αριθμό λ., που αριθμούν και υπογράφουν με το χέρι. Η λ. υπήρξε σημαντική όσον αφορά την εικονογράφηση των εντύπων. Η λ. εφευρέθηκε το 1796 στο Μόναχο από τον Αλόις Σενεφέλντερ, ο οποίος τη μεταχειρίστηκε για να τυπώσει μουσικά κείμενα. Η εφεύρεση προκάλεσε αμέσως το ενδιαφέρον των καλλιτεχνών και το 1819 ο Γκόγια παρουσίαζε τις εξαίρετες δυνατότητές της (Οι ταύροι του Μπορντό). Η λ. άνθησε στη Γαλλία με τον Ζερικό, τον Ντελακρουά (που τη χρησιμοποίησε για να εικονογραφήσει τον Φάουστ του Γκέτε), τον Ντορέ, τον Γκαβαρνί, τον Ντομιέ και τον Μπονάρ. Η χρωμολιθογραφία (όπου χρησιμοποιούνται τόσες πλάκες όσα και χρώματα) ήταν εφεύρεση του Σερέ κατά τα μέσα του 19ου αι. και έφτασε στην ακμή της με τον Τουλούζ Λοτρέκ. Σημαντικοί και γόνιμοι δημιουργοί λ. υπήρξαν ακόμα ο Άγγλος Γουίσλερ, οι Γερμανοί Τόμα και Σλέβογκτ και ο Νορβηγός Μουνχ, που κατόρθωσε να δημιουργήσει με αυτή νέες εκφραστικές μορφές. Εξέλιξη της τεχνικής αποτελούν η φωτολιθογραφία και η μεταλλογραφία, που χρησιμοποιούνται ευρέως (ιδίως η τελευταία) στη σύγχρονη τυπογραφία. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, σε λιθογραφία της εποχής των Βαλκανικών πολέμων (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Ο Ιωάννης Καποδίστριας υποδέχεται τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη, σε λιθογραφία του 1905 (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’, σε λιθογραφία της εποχής των Βαλκανικών πολέμων (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).

* * *

η

1. η τέχνη τής εκτύπωσης εικόνων ή κειμένων που έχουν προηγουμένως σχεδιαστεί με λιπαρή ουσία στην επιφάνεια ασβεστολιθικής πλάκας

2. το λιθογράφημα.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. γαλλ. lithographie < lith(o)- (βλ. λιθ[ο-]) + -graphie (< -γραφία < -γράφος < -γράφω). Η λ. μαρτυρείται από το 1817, στον Φιλολογικό Τηλέγραφο, φιλολογικό παράρτημα τής εφημερίδας Ελληνικός Τηλέγραφος].